Het is niet alleen de vraag hoe een oude democratie zich maakt tot spot voor de wereld door Brexit-gedoe. Het gaat dieper. Momenteel lees ik over de ontwikkelingen in Duitsland in de eerste decennia van de vorige eeuw. Schokkend is de overeenkomst met wat je nu in diverse landen hoort en ziet. Allereerst de route naar de dictatuur, zoals in Turkije. De triomf en normalisering van de leugen, zoals in de VS. Maar daarbij het gekwebbel over de noodzaak om ons te wapenen tegen het verval van onze identiteit door de toestroom van buitenaf, van andere culturen. Dat leidt tot het kiezen van een zondebok; met alle gevolgen en haat van dien. Ons eigen land blijkt nogal gevoelig voor dit alles. Een journalist vergeleek de toespraken van een van onze huidige politici met die van eentje in de tweede helft van de dertiger jaren van de vorige eeuw. Goed, ik noem geen namen, maar met een beetje fantasie en belangstelling voor de huidige ontwikkelingen, kun je die gemakkelijk zelf invullen. Vanwaar al die onzekerheid en angst? Hebben we zo weinig vertrouwen en zo weinig geloof? Neem alleen al wat er in de Bijbel staat over ‘de vreemdeling binnen je poorten’. Maar ook dit: God bewerkte de chaos tot een leefbare aarde. Wij, met ons gedoe, bedreigen de aarde en elkaar, de samenleving, scheppen chaos, door overconsumptie en ook tal van onze medemensen te zien als bedreiging. Niet doen dus.
